Z uwagi na to, że kategoria prawdy i fałszu w kwestionariuszu spisowym nie może być stosowana, albo z powodu niepodlegania części odpowiedzi pod jej ocenę, albo z powodu prawnej niedopuszczalności badania prawdziwości pozostałej ich części, rachmistrz nie może poświadczyć nieprawdy w rozumieniu art. 271 § 1 Kodeksu Karnego.
Jak wskazuje System Prawa Karnego, poświadczenie nieprawdy podlega karze na podstawie art. 271 KK tylko wtedy, gdy odnosi się do okoliczności mającej znaczenie prawne, a więc takiej, która wywołuje skutki przewidziane na gruncie obowiązujących w czasie poświadczenia przepisów jakiejkolwiek dziedziny prawa. (System Prawa Karnego, T.VIII, red. L. Gardocki, 2018, wyd. 2, s. 1118).
Jest to powszechnie przyjęta wykładnia. Znaczenie prawne poświadczanych okoliczności zależy od tego, czy możliwe jest spowodowanie przez te okoliczności skutków z mocy przepisów jakiejkolwiek dziedziny prawa, obowiązujących w czasie poświadczenia (J. Piórkowska-Flieger, Fałsz, s. 330–331; wyr. SA w Katowicach z 18.4.2013 r., II AKa 31/13, Legalis). Przy tym nie chodzi tu o skutek spowodowany ogólnie przez dokument lub zawarte w nim okoliczności prawdziwe, ale przez nieprawdziwe okoliczności, które sprawca poświadcza w dokumencie.
Dodatkowo skoro zgodnie z art. 115 § 14 KK wymóg znaczenia prawnego jest zarazem cechą każdego dokumentu, to zamieszczenie go w art. 271 KK należy rozumieć jako dalej idące ograniczenie odpowiedzialności karnej do poświadczenia tylko takich okoliczności, którym przysługuje cecha zaufania publicznego (A. Zoll, W. Wróbel (red.), Kodeks karny, t. II, 2017, s. 747, A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2021).
Dane wpisywane za pośrednictwem aplikacji CORStat nie stanowią okoliczności mających znaczenie prawne w rozumieniu art. 271 KK, ponieważ były gromadzone wyłącznie w celu ich dalszego przetwarzania w postaci anonimowej, dla tworzenia statystycznych informacji. Są objęte tajemnicą statystyczną i są bezwzględnie chronione na podstawie art. 10 ustawy o statystyce publicznej. Ich tajemnica i wyłączność wykorzystania w celu statystycznym jest chroniona także przez art. 6 i art. 30 Ustawy o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. oraz art. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 223/2009 z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie statystyki europejskiej.
Nie ma możliwości, by z tych danych wyprowadzane były dla kogokolwiek skutki prawne na gruncie jakiejkolwiek dziedziny prawa. Danym tajnym, co oczywiste, nie przysługuje też cecha zaufania publicznego. (W. Wróbel, T. Sroka, w: Zoll, Wróbel (red.), Kodeks karny, t. II, 2017, s. 747).
Okoliczności gromadzone w ramach Spisunie podlegają weryfikacji pod kątem prawdziwości. Jedynym źródłem informacji przy wypełnianiu formularza spisowego jest bowiem sam respondent. Nie sposób zatem postawić rachmistrzowi zarzutu poświadczenia nieprawdy, skoro zweryfikowanie podawanych okoliczności leży wyłącznie w gestii respondenta.
Za ekspertyzą prof. dr. hab. Tadeusza Walczaka dotyczącą obowiązku zachowania tajemnicy statystycznej polegającej na ochronie przed ujawnieniem danych jednostkowych zbieranych w formie badań statystycznych przez służby statystyki publicznej w Polsce, podnieść należy, że informacje statystyczne służą do odtworzenia ogólnego obrazu badanych zjawisk. „Badanie te, mają przeważnie charakter dobrowolny i w sytuacji wszczęcia postępowania karnego respondent zawsze może oświadczyć, że się pomylił, że nie zrozumiał dokładnie pytania, że nie traktował poważnie swojego udziału w badaniu itp. Podobnie w przypadku sprawozdań sporządzanych na zasadzie obowiązku nakładanego planami badań statystycznych wprowadzanych rozporządzeniem Rady Ministrów respondenci mogą dezawuować wiarygodność przekazanych w badaniu statystycznym informacji, używając najróżniejszych argumentów i w najmniej korzystnym dla nich wypadku, mogą być ukarani grzywną, zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej. Z mojej wieloletniej praktyki w dziedzinie badań statystycznych nie znam ani jednego przypadku, w którym sprawozdanie statystyczne byłoby wykorzystywane jako dowód w procesie sądowym”.
Źródło:
Tylko sam respondent, udzielając informacji o sobie w zakresie pytań zawartych w kwestionariuszu NSPLiM może określić, co jest prawdą a co nie. Rachmistrz spisowy nie dysponuje żadnym narzędziem do badania prawdziwości informacji przekazywanych przez respondenta, a tym samym nie może poświadczyć nieprawdy. Wyłącznie część danych zawartych w kwestionariuszu spisowym, np. dane metrykalne, podlega weryfikacji w oparciu o kryteria obiektywne. Jednak zgodnie z celem ustawy o spisie powszechnym i ustawy o statystyce publicznej, badanie prawdziwości takich danych jednostkowych i wyprowadzanie stąd konsekwencji prawnych, jest niedopuszczalne.
Należy dodać, że sposób sformułowania niektórych pytańdo respondentów również pozostawiał przestrzeń do interpretacji. Odpowiedzi na poszczególne pytania z kwestionariusza są zmienne w czasie, mogą opierać się na błędnym przekonaniu respondenta co do stanu faktycznego, wreszcie sam respondent może (świadomie lub nie) podawać nieprawdę co okoliczności objętych poszczególnym pytaniem. Prawdziwość odpowiedzi na nie zależała od doprecyzowania pytań np. „do jakiego wyznania religijnego (kościoła lub zwiąazku wyznaniowego) Pan(i) należy?” - co odnosić się może zarówno co do metrykalnego przypisania, jak i do subiektywnej przynależności. Także w innych przypadkach, dotyczących poczucia przynależności narodowej lub etnicznej, stosunków rodzinnych, a nawet miejsca zamieszkania, nie sposób nawet hipotetycznie zarzucić udzielenia nieprawdziwej odpowiedzi. Kategorie subiektywne, zmienne w czasie, niezależne od obiektywnych przesłanek, nie mogą stanowić dowodu co faktów.
Próba uznania za okoliczność mającą znaczenie prawne samego faktu zatwierdzenia formularza, byłaby wyjściem poza kodeksowe ramy fałszerstwa intelektualnego, które wymagają, aby poświadczenie nieprawdy miało związek z treścią dokumentu. Art.271 § 1 Kodeksu Karnego stanowi, że: „Funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne”. Nie można więc zastępować znamienia znaczenia prawnego okoliczności poświadczonych (w dokumencie) znamieniem znaczenia innych okoliczności bądź działań, nieznanym ustawie.
