Czy dane statystyczne zapisane w spisie powszechnym tworzą dokument? |
W sprawie o poświadczenie nieprawdy powstaje poważny problem, kiedy nie wiadomo, co oskarżyciel lub sąd uznają za dokument, w którym poświadczono nieprawdę. Wszczególności: co uznaje się za jego treść, co za jego nośnik i którą chwilę za moment czasowy jego powstania. Przyjrzyjmy się, co jest nim zgodnie z prawem.
Art. 115 § 14 KK definiuje: „Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.” W art. 271 § 1 KK penalizacja związana jest jednoznacznie z wystawieniem dokumentu oraz z poświadczeniem w nim nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne. Do znamion fałszerstwa intelektualnego z konieczności wchodzą więc wszystkie ustawowe cechy dokumentu, jak ta, że musi to być określony „przedmiot” będący „nośnikiem informacji” „wystawiony” przez kwalifikowany podmiot, co do „okoliczności mającej znaczenie prawne”.
Jednocześnie ochrona dokumentu z art. 271 KK odnosi się do węższego znaczenia niż to w ogólnej definicji art. 115 § 14 KK (T. Razowski, w: Giezek (red.), Kodeks karny. Część szczególna, 2014, s. 1022. Użycie słowa "poświadcza" ogranicza bowiem zarazem zakres dokumentów, które mogą być jego przedmiotami wykonawczymi (A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2021. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie, np uchwale (7) z 30.9.2003 r., I KZP 22/03; postanowieniu z 30.11.2007 r., V KK 98/07, postanowieniu z 4.4.2017 r., IV KK 391/16, pojęcie dokumentu zamieszczone w art. 271 § 1 KK ma węższy zakres niż pojęcie dokumentu zdefiniowane w art. 115 § 14 KK. Dokument w rozumieniu art. 271 §1 KK musi odpowiadać wszystkim atrybutom wymienionym w art. 115 § 14 KK, nadto musi być wystawiony przez funkcjonariusza publicznego lub inną osobę uprawnioną do jego wystawienia oraz w swojej treści zawierać poświadczenie, któremu przysługuje cecha zaufania publicznego (zob. W. Wróbel, T, Stroka, w: W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks Karny, Komentarz. Część szczególna, t. II, 2017, s. 739).
Bez wątpienia nie spełnia cech dokumentu sam zapis informacji. Dlatego pierwotnie wadliwe sformułowanie art. 271 KK sugerujące, że zapis informacji może być dokumentem, zostało poprawione przez ustawodawcę. Obecnie nie ma wątpliwości, że jako dokumenty mogą być kwalifikowane tylkozapisane nośniki informacji, nie zaś same zapisy. Ma to decydujące znaczenie w przypadku dokumentów w formie cyfrowej. Wskazanie konkretnego nośnika cyfrowego zapisu informacji jest jednym z koniecznych warunków istnienia przestępstwa. (J. Majewski, w: W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks Karny, Część ogólna, T. I, Warszawa 2016, ss. 1020-1021).
W sprawie, o której mowa, taki przedmiot – nośnik informacji prawnie relewantnych – nie został wskazany i w rzeczywistości nie istniał. Ustalono, że Skazany wypełniał na przekazanym mu przez Zleceniodawcę - GUS urządzeniu Motorola Moto G9 Plus, w działającej na nim aplikacji CORStat, określone kategorie danych objęte spisem. Na etapie wpisywania w aplikacji indywidualnych danych respondentów nie było jeszcze ich materialnego nośnika, ponieważ dane nie były jeszcze określone i skonkretyzowane. Po ich zatwierdzeniu były one przenoszone bez kontroli rachmistrza do zbiorczych baz danych, funkcjonujących na nieustalonych nośnikach, w nieustalonej strukturze. Także po zatwierdzeniu zapis danych indywidualnych nie funkcjonował więc w sposób skonkretyzowany na określonym nośniku, lecz był częścią wielkiego zespołu danych przetwarzanych na cele opracowań statystycznych.
Przechodząc do innych cech konstytutywnych dokumentu, za Wyrokiem Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 czerwca 2022 r., IV KK 657/21 należy przypomnieć, że: „Wystawienie dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 KK nie polega jedynie na jego sporządzeniu. Chodzi bowiem o dokument, który ma cechę zaufania publicznego, dokument urzędowy, czy też dokument, który z mocy przepisów szczególnych posiada cechę doniosłości w określonej dziedzinie prawa. Wystawienie jest więc sporządzeniem kwalifikowanym przez indywidualne cechy podmiotowe sprawcy i przez kwalifikowaną, publicznie doniosłą treść dokumentu. W związku z tym jest oczywiste, że dane statystyczne, np. te gromadzone w spisie powszechnym, z uwagi na ich anonimowy i bezwzględnie tajny charakter (z mocy art. 10 Ustawy o statystyce publicznej), nie mogą być uznane za okoliczności mające znaczenie prawne. Nie są one przedmiotem wystawienia – czyli kwalifikowanego wprowadzenia do obrotu prawnego. W żadnym momencie nie funkcjonują one bowiem jako treść, która z mocy przepisów szczególnych posiada cechę doniosłości w określonej dziedzinie prawa. Wyklucza to uznanie ewentualnych nośników zawierających indywidualne dane statystyczne za dokumenty.
Tylko wówczas dokument może być nośnikiem lub dowodem „określonego prawa”, gdy ma jednoznacznie określoną treść. Nie da się też sfałszować ani poświadczyć nieprawdy w dokumencie, którego treść nie jest określona. W pojęciu dokumentu jako zapisu prawa a zarazem przedmiotu wykonawczego przestępstwa, zawarty jest więc warunek, aby był on nośnikiem treści określonych.
Tymczasem jak wynika z przepisów Ustawy o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r., w art. 2 spis powszechny określono jako proces planowania, zbierania, łączenia, oceny, rozpowszechniania i analizy danych, a nie zapis, bazę, czy zbiór danych. Dane gromadzone przez rachmistrzów nie są więc ani ustalone, ani zapisane w jakiejkolwiek stałej formie, czy strukturze. Spis jako całość jest zgodnie z ustawą procesem przetwarzania danych, a nie dokumentem, bądź zbiorem dokumentów. Świadczy o tym między innymi to, że pojęcie dokumentu nie pojawia się w ustawie w odniesieniu do danych statystycznych.
Potwierdza to również art. 6 a zwłaszcza art. 7, zgodnie z którym „dane zebrane w ramach prac spisowych są wykorzystywane do opracowań, zestawień i analiz statystycznych oraz do tworzenia i aktualizacji przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego operatu do badań statystycznych.” Zgodnie z art. 8 ust. 1. Ustawy, „Wyniki opracowanych danych zebranych w spisie powszechnym rozpowszechnia się w postaci wynikowych informacji statystycznych.” Dopiero opracowane przez GUS dane mogą być ustalone w określonej strukturze, formie i treści, i być zawarte w określonym przedmiocie. Te dane jednak nie zawierają już danych indywidualnych, na których wprowadzenie do systemu ma wpływ rachmistrz. Nadto nie spełniają niezbędnej cechy dokumentu, jaką jest poświadczenie okoliczności o znaczeniu prawnym.
Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę na cechę samoistności, która jest warunkiem uznania nośnika z zapisem danych za dokument. Oznacza ona, że jeśli dany zapis sam w sobie nie ma znaczenia prawnego, to nie może on znamionować dokumentu w rozumieniu art. 115 § 14 KK. W Postanowieniu z 25 lutego 2005 r., w sprawie I KZP 33/04, SN - Izba Karna stwierdza, że „warunek samoistności wynika z dążenia do uniknięcia stosowania wykładni rozszerzającej pojęcia dokument, która prowadziłaby do naruszenia zasady nullum crimen sine lege… Cecha samoistności jest, zdaniem Sądu Najwyższego, ukryta w definicji dokumentu zawartej w tym przepisie, zakładającej, że dokumentem jest tylko ten przedmiot z którym związane jest określone prawo, lub ten, który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mogącej mieć znaczenie prawne.”
Prawidłowe ustalenie, że nie istniał przedmiot wykonawczy przestępstwa z art. 271 KK, musi prowadzić do uniewinnienia Oskarżonego.
