Czy można wykorzystać w sprawie karnej dane statystyczne obywateli, np. dane respondentów ze spisu powszechnego?

Wykorzystanie w postępowaniu karnym materiałów i zeznań zawierających tajemnicę statystyczną, bez uzasadnienia i bez przeprowadzenia przewidzianej procedury badania zasadności takiej czynności, a następnie oparcie wyroku sądu odwoławczego o dowody zebrane w sposób sprzeczny z ustawą stanowi rażące naruszenie przepisów postępowania karnego tj. art. 226 w zw. z 180 § 2 KPK, mające bezpośredni wpływ na wynik sprawy.

Powszechnie przyjmuje się, że Przedmiotem ochrony, do którego odnosi się przestępstwo z art. 271 (fałsz intelektualny), jest wiarygodność dokumentów w ich aspekcie dowodowym. Pośrednio przepis ten chroni także prawidłowe funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości. (W. Wróbel, T. Sroka, w: Zoll, Wróbel (red.), Kodeks Karny, t. II, 2017, s. 735.). W odniesieniu do informacji statystycznej mowy o ataku na te dobra w sprawie być nie może. Indywidualne informacje statystyczne dotyczące obywateli nie powinny bowiem stanowić dowodu na okoliczności mające znaczenie prawne.

Sąd opiera swoje rozstrzygnięcie na dowodach zebranych sprzecznie z ustawą kiedy włącza w poczet materiału dowodowego, na którym oparł rozstrzygnięcie, np. kwestionariusz narodowego spisu powszechnego wypełniony przez rachmistrza lub uznaje za dowód w sprawie zeznania świadka zobowiązanego do ochrony tajemnicy statystycznej. Dopuszczenie takich dowodów zakłada bowiem ujawnienie danych jednostkowych w rozumieniu art. 2 pkt 8a i 8b ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 773). Dane te są z mocy prawa objęte tajemnicą statystyczną. 

Zgodnie z art. 10 Ustawy o statystyce publicznej, „Dane jednostkowe identyfikowalne zebrane w badaniach statystycznych podlegają bezwzględnej ochronie. Dane te mogą być wykorzystywane wyłącznie do opracowań, zestawień i analiz statystycznych oraz do tworzenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego operatu do badań statystycznych; udostępnianie lub wykorzystywanie tych danych dla innych niż podane w ustawie celów jest zabronione (tajemnica statystyczna)”.

Dopuszczalność ujawnienia tajemnicy statystycznej, uregulowana w art. 180 § 2 KPK w związku z art. 226 KPK, jest uwarunkowana proporcjonalnością. Oznacza to, że tajemnica ta musi być wyłącznym możliwym źródłem dowodowym dla danego ustalenia a zarazem jego ustalenie musi być niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Test proporcjonalności musi być przeprowadzony w przepisanej artykułem 180 § 2 KPK procedurze poprzedzającej dopuszczenie takiego dowodu. Nieprzeprowadzenie w ogóle procedury kontrolnej na podstawie art. 180 § 2 KPK uniemożliwia weryfikację przesłanek niezbędności i wyłączności wykorzystania dowodów objętych tajemnicą statystyczną.

Oczywistą konsekwencją tych zaniechań jest brak możliwości zaskarżenia postanowienia dowodowego, czym pozbawia się strony konstytucyjnego prawa do sprawiedliwego, dwuinstancyjnego procesu (art. 45 w zw. z art. 78 Konstytucji RP). Innymi skutkami są złamanie standardów legalności (art. 7 Konstytucji RP i prawa do nieujawniania informacji o sobie (art. 51 ust. 1 i 2 Konstytucji), czy prawa do ochrony życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 Konstytucji).

Jeśli ustalenia Wyroku opierają się na informacjach objętych tajemnicą statystyczną, dla uchylenia której nie ma wystarczających przesłanek nie można mówić o prawidłowości postępowania karnego.